کلیدهای موفقیت در دبیرستان

تحصیل و موفقیت در دبیرستان، موضوعی است که هم دانش آموز و هم خانواده، با علاقه و جدیت آن را دنبال می کنند. دانش آموز تلاشگر، همواره به دنبال آن است تا بداند چه شیوه و راهکارهایی، موفقیت تحصیلی او را تضمین میکند و خانواده هم از نخستین گامهایی که حتی قبل از شروع رسمی ثبت نام و درس و مدرسه برمیدارند، دائم در گفتگوی این هستند که با فراهم آوردن بهترین و مناسبترین امکانات، موفقیت تحصیلی فرزندشان را پایه ریزی کنند و در طول مدت تحصیل هم دلسوزانه به این تلاش ادامه میدهند.

مدرسه فرصت مناسبی برای بهبود زندگی بسیاری از افراد و از جمله نوجوانان، فراهم میکند. نقش مدارس در ارائه خدماتی مانند خدمات بهداشت روانی و نیز خدمات تحصیلی در امور تحصیل، اهمیت روزافزون یافته است. در حال حاضر مدارس با حمایت کامل خانواده و اجتماع، بهترین محل برای برنامه های جامع آموزشی به شمار میروند، زیرا:

1- تقریباً تمام افراد در دورهای از زندگی خود به مدرسه میروند.

2- مدارس، قویترین سازمان اجتماعی و آموزشی قابل دسترسی برای مداخله آموزشی هستند.

3- مدارس، اثر عمیقی بر نوجوانان، خانواده ها و اجتماع میگذارند.

4- مدارس مانند شبکه ای امن، از دانش آموز در برابر خطراتی که بر یادگیری، رشد و سلامت اجتماعی تأثیر میگذارند، محافظت میکنند.

5- مدرسه همگام با خانواده، نقش تعیین کننده ای در ایجاد یا تخریب عزت نفس دانش آموز و احساس شایستگی آنان دارد.

6- توانایی و انگیزه دانش آموزان برای ماندن در مدرسه، یادگیری و استفاده از آموزش متأثر از سلامت روانی آنان است که آن را هم مدرسه ایجاد میکند.

اما با این همه، دانش آموز به عنوان کسی که محور تمام فعالیتهای آموزشی است باید بداند که استفاده و بهره برداری از این محیط امن، مساعد و آماده، وظیفه او است. آموزش در مدرسه به صورت کاملاً یکسان، برای تمام دانش آموزان هر واحد آموزشی وجود دارد. نحوه و میزان استفاده از این امکانات است که دانش آموزی را فعال و موفق میکند و دانش آموز دیگر را .... .

مهمترین فعالیتهایی که دانش آموز باید انجام دهد و بستر انجام آنها هم فقط مدرسه و محیط آموزشی است، عبارتند از:

1- پرسش: برخی از دانش آموزان می پندارند طرح پرسش از دبیر، باعث میشود تا دیگران در مورد آنان تصور نادانی و یا کودنی داشته باشند. در حالی که اصولاً عدم پرسش، دو ریشه منطقی دارد. نخست آنکه، مطلب و موضوع، کامل و بدون کوچکترین اشکالی با تمام جزئیات فهمیده شده باشد، که به طور یقین میتوان گفت که چنین حالتی جز با مطالعه و تمرین فراوان حاصل نمیشود و انجام این مطالعه و تمرین نیز وقت زیادی را لازم دارد.

علت دوم طرح پرسش، نفهمیدن موضوع درس یا مطالعه است. پرسش در این حالت، نه تنها نشان دهنده ضعف علمی دانش آموز نیست، بلکه گواه تلاشگری و فعالیت علمی و شوق او به دانستن است. پس دانش آموزی که میپرسد و مدرسه ای که محیط طرح پرسش را فراهم میکند، بدون شک در مسیر دانایی و رشد علمی و نهایتاً موفقیت قدم بر میدارد.

2- فراغت خاطر: انجام فعالیتهای فوق العاده (چون از طریق هدایت مدرسه انجام میشود، به زحمت میتوان نام غیرآموزشی بر آن گذاشت) میتواند اثرات تربیتی فراوانی برای دانش آموز داشته باشد. اما گاه این فعالیتهای فوق برنامه، آنقدر زیاد میشود که اصل آموزش تحت تأثیر قرار میگیرد. مقصود این نیست که در مدرسه باید دانش آموز در کلاس بنشیند و یکسویه به سخنان و درس دبیر گوش فرا دهد، بلکه منظور این است که در مدرسه موفق، تمام فعالیتها حول محور وظیفه اصلی یعنی آموزش است و صد البته این محوریت آموزش، از حدّ گفته و شعار فراتر رفته و به مرحله عمل رسیده است. بدون شک در چنین مدرسه ای، نه تنها دانش آموز به دلیل درگیر شدن با فعالیتهای ظاهراً غیرآموزشی دچار آشفتگی و پریشان خاطری نمیشود، بلکه همین آرامش خاطر است که باعث رشد و تعالی و موفقیت دانش آموز خواهد شد.

از سوی دیگر، فراغت شخص دانش آموز از کارهای غیردرسی، ابزار مهمی برای کسب موفقیت است. از توصیه های حضرت خضر به حضرت موسی (ع) این بود که: «خودت را در مسیر دانایی با علمی که می آموزی، یکدل و همراه کن و ذهنت را از غیر خالی ساز».

3- توجه و گوشدادن: تمرکز فکر و جمع بودن حواس در هنگام تحصیل و فراگیری دانش، عامل مهمی برای یادگیری است. اصولاً خوب شنیدن و توجه به سخن، یکی از پایه های مهم یادگیری است. اگر خوب دقت کنید، درمییابید حتی زمانی که به صورت فردی درس میخوانید، شنیدن صدای خودتان کمک فراوانی به یادگیری مطالب میکند. کسی که هنگام مطالعه و درس خواندن یا شنیدن درس دبیر، خوب گوش ندهد، در یادگیری دچار اختلال خواهد شد. حضرت علی (ع) میفرمایند: « ... بر شنیدن حریص و مشتاق باش و همانطور که خوب حرفزدن را می آموزی، خوب گوشدادن را هم بیاموز».

4- یادداشت برداری: بررسی های میدانی، گاه ما را با این حقیقت تلخ روبه رو میکند که برخی میپندارند، بدون نوشتن و یادداشت برداری میتوان علم و دانش را فرا گرفت. اما جالب است بدانید، زمانی میتوان مطلبی را فهمید که تعداد بیشتری از حواس انسانی با آن موضوع درگیر باشد. وقتی فقط گوش میکنید، تنها حس شنوایی است که درگیر موضوع یادگیری است. درست است که در همان حال به دبیر نگاه میکنید، اما چون نگاه کردن شما دخالتی در مراحل آموزش ندارد، فرآیند یادگیری شما کاملاً ناقص انجام میشود. چرا دبیر در حین تدریس، مطالبی را روی تابلوی کلاس مینویسد؟ چرا دبیران جزوه میگویند؟ اینکارها و انجام کارهای مشابه، برای آن است که حواس بیشتری را درگیر موضوع آموزش کنند.

حال اگر دانش آموز در این یاداشت برداری، احساس اجبار و اکراه نداشته باشد و اینکار را از روی میل و اختیار و بر اساس یافته های خود و در قالب کلمات خویش انجام دهد، بر روی روند آموزش و یادگیری تأثیری شگرف خواهد داشت. اکنون میتوان گفت، مدرسه ای موفق است و دانش آموز را به موفقیت میرساند که مشوق روند یادداشت برداری آزاد باشد.

5- پیگیری و استمرار: یکی از رایج ترین نگرانیهای اغلب دانش آموزان این است که آنچه را مطالعه میکنند، خوب فرا نمیگیرند. بررسیها و تحقیقات علمی نشان داده است، بیشتر این دانش آموزان کسانی هستند که فعالیت علمی را تلاشی منقطع و از هم گسیخته میدانند یا حداقل با فعالیتهای علمی و آموزشی چنین برخوردی دارند. در حالی که کار مطالعه و فراگیری درس، روندی مستمر و پیگیر است. مسیری است که نقش تکرار در آن، انکارناپذیر است. تجربیات دانش آموزان موفق نشان میدهد که آنان هیچگاه از تکرار موضوع مورد مطالعه و نیز از تمرین مداوم، غافل نشده اند. خواندن و تکرار کردن آموخته ها، آن را در ذهن و دل مستقر میسازد و از فراموشی جلوگیری میکند. در همین راستا، مدرسه ای را میتوان موفق نامید که تمرین و تکرار در آن بسیار پررنگ و فعالیتهای آموزشی بر اساس محور استمرار و تلاش، ارزشیابی میشوند.

6- برنامه ریزی: زمان، غیرقابل تکرارترین سرمایه ای است که هر فرد در اختیار دارد. تنظیم، تقسیم، و نحوه استفاده از آن، کلید بهره برداری مطلوب از این سرمایه است. اساساً با برنامه ریزی میتوان وقت و فرصت را توسعه داد. ریشه اغلب کلمات شکایت آمیز نظیر «نمیرسم»، «وقت نمیکنم»، «فرصت ندارم» و ... عدم اطلاع از میزان وقتی است که در اختیار فرد است که پیش آمدن این عدم اطلاع نیز به دلیل نداشتن برنامه ای مدون است. کسی که برنامه ریزی ندارد، اغلب کارهایی که انجام میدهد، غیر ضروری و کم اهمیت است. مدیریت زمان، کلید راه گشایی است که در موفقیت فرد، گروه و .... نقشی انکارناپذیر دارد. همانگونه که برنامه ریزی، فرد را به توفیق نزدیک میکند، این قابلیت را هم دارد که مدرسه و محیط آموزشی را از یک واحد منفعل و مجبور به یک واحد فعال و پویا تبدیل کند. داشتن و استفاده کردن از برنامه های بلندمدت، میان مدت و نیز تنظیم برنامه های روزانه و حتی برنامه ریزی با بازه های زمانی کوچکتر، میتواند باعث توفیقات روزافزون شود.

7- معلم خوب: یک معلم دانا، دلسوز، آگاه و صمیمی در رشد علمی و فرهنگی دانش آموز تأثیر بسیار دارد. بسیاری از انسانهای موفق، کامیابی های علمی خود را مدیون برخورداری از دبیرانی هستند که تجربه کاری، برتری علمی، دلسوزی در تعلیم و تربیت و رابطه صمیمی با دانشآموزان دارند. از این رو، انتخاب دبیر و بهرهگیری از محضر آنان، از جمله رموز موفقیت تحصیلی است. دبیرستان و دانشآموز توأماً، کسب موفقیت را با استفاده از محور دبیر رقم میزنند. زمانی که مدرسه میکوشد تا دبیرانی کاردان را در تیم کاری خود جای دهد و دانش آموز نیز میکوشد تا از حضور این دبیران استفاده کافی ببرد، حتماً نتیجه کسب شده چیزی جز موفقیت نخواهد بود.

8- اعتماد به نفس: چندی پیش تحقیقات وسیعی با موضوع عوامل افت تحصیلی در پایه اول دبیرستان انجام شد. نتایج نشان میدهد، مهمترین عامل افت تحصیلی دانش آموزان این پایه، عدم اطمینان به توانایی خویش است و سایر عوامل با اختلاف بسیار زیاد، در مراحل بعدی قرار میگیرد.

دانش آموز باید بداند، استعداد و توان آموختن و پیشرفت در افراد مختلف، متفاوت است، اما خداوند این موهبت را به همه ما ارزانی داشته است. شناخت خود و ایمان به توانمندیها و اعتماد به نفس سبب میشود که دانش آموز، زود مأیوس نشود و پیمودن راه پیشرفت را برای خود غیرممکن نشمارد. مطالعه درباره انسانهایی که در شرایط مساوی یا مشابه با شما هستند، اما به درجاتی از رشد علمی و موفقیت دست یافته اند، نشان میدهد که دستیابی شما به توفیقات آنان امکانپذیر است، به شرط آنکه خود و روحیه تان را نبازید و از ناکامیها و شکستها، پلی برای پیروزیهای بعدی بسازید. تحقیرها و ملامتهای دیگران سبب دلسردی و ناامیدی شما نشود و از سوی دیگر مدرسه و محیط آموزشی هم می بایست با دور کردن خود از روند تحقیر و یکسان دیدن تواناییهای افراد، مسیر موفقیت را برای دانش آموزان هموار کند.

9- همت بلند:
بی دلیل نگفته اند:
همت بلند دار که مردان روزگار            از همت بلند به جایی رسیدهاند
هر چه هدف متعالیتر و همت والاتر باشد، تلاش انسان هم به تناسب آن افزونتر و به کارگیری تواناییها بیشتر خواهد شد. در کوهنوردی، آنان که (رسیدن به قله) را در نظر داشته باشند، نسبت به کسانی که صعود به ارتفاع کمی از یک قله سر به فلک کشیده را مدنظر دارند، مسافت بیشتری طی خواهند کرد. رسیدن به اهداف متعالی، نیازمند سعی و تلاش پیگیر و مداوم است. این تلاش در گرو آن است که در تصمیم گیری و اجرای آن، همواره بلندنظر و کمالجو باشید.

10- اغتنام فرصتها: بسیاری از افراد برای انجام کارهای خویش به دنبال یافتن فرصتهای بزرگ و زمانهای طولانی مدت هستند، در حالی که برای انجام بسیاری از فعالیتها، فرصتهای کوتاه و موجود کفایت میکنند. دانش آموز کوشا و موفق، استفاده از فرصتی را که در بین راه منزل تا مدرسه در اختیار دارد، برای حفظ لغات فارسی، عربی و یا زبان انگلیسی غنیمت میشمارد. اما دانش آموزی دیگر، علیرغم اینکه همین فرصت را در اختیار دارد، اما به بهانه کوتاه بودن، آن را از دست میدهد.
بزرگی به فرزند خود توصیه میکرد که: «بکوش تا صبحها یک ربع زودتر از آنچه فکر میکنی، بیدار شوی. در پایان ماه درخواهی یافت که از فرصتی نزدیک به 7 ساعت بیشتر از حالت عادی استفاده کرده ای.»